لذت تماشای شکوه رمل‌ها در روز و همسایه شدن با اجرام آسمانی در شب، قدم زدن با پای برهنه روی ریگ‌های روان، دیدن رد پای ساکنان کویر روی شن‌های تاغزار، هیجان روبه رو شدن با خزندگان و تجربه‌هایی از این دست همگی در انحصار مناطق بیابانی و کویری است. در کویر به مرز عالمی دیگر نزدیک می‌شویم؛ جایی که آب را با تجمل نمی‌توان پیمانه کرد. کویر آینه‌ای از زیبایی‌های خداوند است که حیات در آن شکوهمندانه جریان دارد. در کویر موسیقی سکوت حکمفرماست و آنچه شنیده می‌شود فریاد بلند جلوه‌هایی بینظیر از مناظر خاص کویری است و هرگز کسی را که اسیر سحر آن شده، ر‌ها نخواهد کرد. این مناطق در فصل پاییز میزبانی درجه یک برای علاقه‌مندان طبیعت خواهند بود. کویرپیمایی در این فصل نیز قطعاً تجربه‌ای منحصر به فرد را برای هر علاقه‌مندی رقم خواهد زد.*
رمل های کویر، عکاس: عباس علیزاده
کویر های کاشان
جغرافیای کاشان دارای دو بخش کوهستانی و کویریست. مناطق کویری در بخش شمالی و شرقی کاشان و در نزدیکی شهرهای ابوزیدآباد(کویر سیازگه) و آران‌و‌بیدگل(کویر مرنجاب) قرار دارد، که سالیانه توریست‌ها و کویرنوردان زیادی را به خود جذب میکند و در کنار کویرهای مصر و متین آباد محبوب ترین مقاصد گردشگری کویری ایران هستند.
کویر مرنجاب از شمال به دریاچهٔ نمک مسیله، از غرب به کویر مسیله و دریاچه نمک حوض سلطان از شرق به کویر بندریگ و پارک ملی کویر و از جنوب به شهرستان آران‌و‌بیدگل متصل می‌شود.کویر سیازگه هم در امتداد کویر مرنجاب و بند ریگ واقع شده و از جنوب به شهر ابوزیدآباد میرسد.
رمل های کویر، عکاس: عباس علیزاده
جاذبه های کویرهای مرنجاب و سیازگه
کاروانسرای(قلعه)مرنجاب: در دل کویر مرنجاب کاروانسرای(قلعه) شاه‌عباسی‌مرنجاب قراردارد که تاریخچه ساخت آن به سال ۱۰۱۲ قمری (در زمان حکومت شاه عباس اول) بر می‌گردد، درست زمانی که مسیر جاده ابریشم از دل این کویر می‌گذشت و برای تامین امنیت مسیر نیاز به یک قلعه-کاروانسرا با ظرفیت ۵۰۰ سرباز حس میشد. این قلعه امروزه به هتل سنتی تغییر کاربری پیدا کرده است.
اما در دل شن‌های گرم کویر،پیاده روی، شترسواری، موتورسواری(کراس و چهارچرخ) و آفرود دلایلی هستن که هر انسانی رو به اومدن و تجربه کردنشون وسوسه میکنه. هیجانات بالا خاصیت روزِهای گرم کویرِ و لذت نشستن دسته جمعی دور آتش و دل دادن به سکوت آسمان شفاف اون از دل سرمای شب‌های مهتابیش بیرون میاد.
آفرود در کویر، عکاس: عباس علیزاده
پوشش گیاهی*
طبیعت بدون شک معلمی دانا و تواناست. گردشگر طبیعت به خوبی از آن می‌آموزد. گیاه یکی از آفریده‌هایی است که اگر چه آرام و بی‌صدا در یک جا ایستاده، اما دنیایی از حرف را با خود به همراه دارد. گیاهان مناطق بیابانی و کویری از ارزش و زیبایی‌های خاص خود بهره‌مند هستند که توجه به آن‌ها برای گردشگران خالی از لطف نیست. درختچه‌های گز و تاغ دو گونه ارزشمند در مناطق بیابانی و کویری به شمار می‌روند که افزون بر زیبایی و جلوه خاصی که به این مناطق داده‌اند به دلایل محیط زیستی نیز بسیار مفید هستند. این دو درختچه با تثبیت خاک به حفظ منطقه کمک کرده و از بحران‌های مختلفی مانند ایجاد ریزگرد‌ها جلوگیری می‌کنند. زمانی که در تاغزار قدم می‌زنیم، غرق در زیبایی و آرامش آن خواهیم شد. تاغزار، به دلیل تجمع پوشش گیاهان و تنوع زیستی از بخش‌های غنی مناطق بیابانی و کویری است. گیاهانی که در زیستگاه‌های بیابانی و کویری مشاهده می‌شوند، عبارت‌اند از: درختچه گز، درختچه تاغ، اسکنبیل، اشنان، قیچ، علف شور الوان، شور بیابانی، قره داغ، سیاه شور و مانند آن‌ها.
تنوع زیستی
جست وجو در مناطق بیابانی برای تماشای حیات وحش هیجان خاص خود را دارد. یقیناً تماشای حیواناتی که در سخت‌ترین شرایط ممکن زندگی می‌کنند، برای هر علاقه‌مند به دنیای وحش، مورد توجه خواهد بود. آب، رکن اصلی در کویر است؛ از نگاه دیگر، مهمترین چالشی است که حیات وحش کویری با آن روبه رو است. حیوان‌ها تمام برنامه‌ریزی زندگی خود را بر مبنای دستیابی به آب انجام می‌دهند. دومین چالشی که حیات وحش بیابانی و کویری با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، دمای هوا است. روز‌ها تابش بی‌امان خورشید و گرمای سوزان و شب‌ها سرمای سخت، لحظه‌های پرتلاطمی را برای ساکنان کویر ایجاد می‌کنند، از این‌رو بیشتر حیوانات این مناطق، شب را برای فعالیت انتخاب می‌کنند. درست در لحظه‌ای که ما تصور می‌کنیم شب کویر خلوت و آرام است، ساکنان آن در جدال با یکدیگر، سخت مشغول یافتن غذا هستند.
از گونه های ساکن در کویر های کاشان میتوان به شاهین، عقاب، خرگوش، روباه شنی، گربه شنی، شغال، گرگ، جرد، هوبره، پامسواکی، کفتار، بزمجه، آفتاب پرست، انواع آگاما، مارمولک، مار، عقرب و تیهو اشاره کرد.
دنیای ردپا‌ها*
شن‌های روان در مناطق بیابانی - به ویژه تپه‌های ماسه‌ای - آن قدر لطیف هستند که حتی ردپای یک سوسک کوچک را هم روی خود نشان می‌دهند. زمانی که روی شن‌ها قدم می‌زنیم، ناخودآگاه چشم به ردپای انواع موجودات می‌دوزیم. در روشنایی روز، ردپا‌های روی شن‌های روان آشکار‌کننده حیواناتی هستند که شب در خفا مشغول فعالیت بوده‌اند. تماشای ردپا‌های ثبت شده روی شن همواره یکی از لذت بخش‌ترین موضوعات در بحث کویرپیمایی است.
کویر، عکاس: عباس علیزاده
نکات مورد توجه برای سفر به مناطق کویری و بیابانی*
سفر به مناطق کویری و بیابانی نیازمند توجه به نکات مهمی است که عدم توجه به آن‌ها مشکلات زیادی را برای گردشگران ایجاد خواهد کرد که در ادامه به تعدادی از این موارد اشاره می‌شود. نکاتی که شاید در نگاه اول کاملاً ساده و بدیهی به نظر برسند اما بی‌شک دانستن و رعایت آن‌ها می‌تواند از بروز مشکلات احتمالی پیشگیری کند.
۱- بهترین زمان سفر به کویر، فصل بهار و فصل پاییز، است چراکه دمای هوای کویر در فصل تابستان بسیار گرم و طاقت‌فرسا و در فصل زمستان نیز سرد و خشک است
۲- بهتر است کویرپیمایی خود را در نخستین ساعات روز آغاز و در غیر این صورت به انتهای روز موکول کنید، چراکه در طول روز به دلیل شدت تابش آفتاب و دمای بالای هوا، بدن آب زیادی را از دست می‌دهد و این موضوع، خطرناک است.
۳- موضوع مهمی که در کویرپیمایی باید به آن توجه ویژه‌ای داشت، آب است. مدیریت منابع آبی خود و یا همسفران در مناطق بیابانی و کویری - حتی در سفر‌های یک روزه - امری مهم و ضروری است. در سفر به مناطق کویری باید دو برابر سفر‌های عادی به مناطق کوهستانی و جنگلی ذخیره آب کافی به همراه داشته باشید. همچنین پیش از رسیدن به مقصد آب مورد نیاز خود را تهیه کنید. هنگام پیمایش در کویر باید آب را به شکل مداوم، اما اندک اندک نوشید تا بدن دهیدارته (کم‌آب) نشود.
۴- مورد دیگر بررسی دقیق مسیر است.در مناطق بیابانی و کویری نقطه شروع و پایان سفر، باید از پیش به دقت بررسی و مشخص شود. بهتر است دوستان خود را از مسیر سفر در کویر آگاه کنید و زمان بازگشت خود را به آن‌ها اطلاع دهید. جدا از به کار بردن GPS، مسیر سفر خود را لحظه به لحظه ثبت کنید و با هوشیاری کامل و دقت بالا در کویر گام بردارید. از آنجا که احتمال گم شدن در کویر زیاد است، حتماً با راهنما یا بلد محلی راهی کویر شوید.
۵- کویر روز‌های گرم و شب‌های سردی دارد که در فصول مختلف شدت آن متفاوت است. چنانچه قصد شب‌مانی در کویر را دارید حتماً از امکانات مناسب مانند، چادر، کیسه خواب و لباس گرم بهره‌مند شوید.
۶- برای چادر زدن توجه داشته باشید که زمین‌های باز و مشخصی را انتخاب کنید که به آسانی دیده شوند و همچنین دور از مناطقی باشند که حیوان‌های وحشی بیشترین تمرکز را در آنجا دارند؛ مانند تاغزار‌ها. در چادر همیشه بسته باشد و هیچ یک از لوازم - به ویژه ظروف غذا - را در اطراف چادر ر‌ها نکنید. امکان دارد بعضی از گزنده‌ها مانند عقرب در فضا‌های ظروف، لباس و یا کفش شما وارد شوند. همچنین هرگز شب هنگام با پای برهنه روی ماسه‌ها قدم نزنید.
۷- اگر قصد آشنایی با گونه‌های گیاهی و جانوری کویری را دارید، در صورت تمایل از کتاب‌های راهنمایی که در این زمینه تألیف شده‌اند، استفاده کنید. این کتاب‌ها اطلاعات دقیق و خلاصه‌ای را همراه با تصویر از گونه مورد نظر در اختیار شما قرار می‌دهند و به این ترتیب می‌توانید پیاده گردی هدفمند و آموزنده‌ای را تجربه کنید.
۸- نکته آخر اینکه شایسته است تمام دستور‌های اخلاقی در سفر‌های کویری نیز رعایت شود؛ از جمله حفظ زیبایی‌های منطقه، برهم نزدن آرامش حیات وحش و مهمتر از همه ر‌ها نکردن زباله در طبیعت کویر.
فصل های ستاره‌دار از فصلی به همین نام در شماره ۶ فصلنامه گلیگمش به قلم آقای رضاعلی‌اصل رونوشت گرفته شده است.